Rio+20

Kolejny Szczyt Ziemi pod nazwą RIO+20 odbył się w dniach 20-23 czerwca br. w Rio de Janeiro w Brazylii. Tego rodzaju międzynarodowe spotkania organizowane przez ONZ mają już długą historię. Zapoczątkowała je rezolucja przyjęta na XXIII Sesji Zgromadzenia Ogólnego NZ w 1968 r., zalecająca sekretarzowi generalnemu przygotowanie raportu w sprawie ochrony środowiska i zorganizowanie na ten temat międzynarodowej konferencji w Sztokholmie. Wymowa raportu U Thanta „Człowiek i środowisko” (26 maja 1969 r.) była dramatyczna. „Ludzkość z obecnym sposobem gospodarowania zmierza do katastrofy. Ziemia jest jedna, tylko połączony wysiłek wszystkich krajów może zapobiec katastrofie …”.

Sztokholm 1972 r.

Wagę tych słów doceniło 115 rządów przygotowujących konferencję w Sztokholmie. Miasto to wybrano specjalnie, tu bowiem, w krajach skandynawskich w latach ’60 zaobserwowano nowe niepokojące zjawiska. Były to kwaśne deszcze, będące następstwem napływowej emisji zanieczyszczeń z Wielkiej Brytanii, Francji, Niemiec i Polski, a także zanieczyszczenie wód Bałtyku oraz gromadzenie się metali ciężkich i pestycydów w organizmach ryb i ptaków. Nasz kraj aktywnie uczestniczył w przygotowaniach do tej konferencji. Potem wzięła górę polityka i Polska oraz inne kraje socjalistyczne nie brały udziału w obradach samej konferencji na znak protestu z powodu niedopuszczenia do uczestnictwa w niej NRD.

Nairobi 1982 r.

Realizację „Sztokholmskiego Planu Działania dla Środowiska Człowieka” oceniono 10 lat później na konferencji w Nairobi. Nie była ona zadowalająca z powodu problemów, które piętrzyły się przed ludzkością. Obszar lasów tropikalnych zmniejsza się co roku o 11 mln ha. Wyrąb lasów przyczynia się do procesów erozyjnych i zaniku warstw wodonośnych. Erozja wodna i wiatry zrywają rocznie 26 mld t próchnicy. Pustynie powiększają się o 6 mln ha. Przemysł emituje 370 mln t substancji toksycznych. Na skutek kwaśnych dreszczów ginie w Europie i Ameryce Płn. 31 mln ha lasów. Dlatego w 1989 r. Zgromadzenie Ogólne NZ podjęło decyzję zorganizowania międzynarodowego spotkania w 20. rocznicę sztokholmskiej konferencji. Uzasadnieniem tej decyzji był pogarszający się stan środowiska przedstawiony w raporcie światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju „Nasza wspólna przyszłość” (tzw. Brundtland Report).

Rio de Janeiro 1992 r.

Spotkanie to zorganizowano w dniach 1-12 czerwca 1992 w Rio de Janeiro w Brazylii. Celem konferencji było wykazanie ścisłego związku między pogarszającym się stanem środowiska i rozwojem gospodarczym, grożącym globalną katastrofą, oraz podjęcie pilnych działań (w skali globalnej, regionalnej i narodowej), istotnych dla zachowania równowagi ekologicznej. Groźne następstwa dla całego świata powoduje zmiana klimatu, zanikanie ochronnej warstwy ozonowej, transgraniczne przenoszenie się zanieczyszczeń powietrza i wody, skażenie mórz i oceanów, degradacja gleby, w tym posuchy i pustynnienie. W dyskusji przeważał pogląd, że mimo wysiłków i postępu w niektórych dziedzinach, ogólny stan środowiska Ziemi w latach 1972-1992 pogorszył się. Żaden z wielkich problemów nie został w tym czasie rozwiązany; pojawiły się nowe zagrożenia (efekt cieplarniany, strefa ozonowa). W wyniku obrad przyjęto następujące zasadnicze dokumenty:

• Karta Ziemi (Earth Charter), która zawiera główne zasady dotyczące rozwoju i środowiska;

• Globalny Program Działań (Action Programme – Agenda 21) adresowany zarówno do państw, jak i do organizacji międzynarodowych, czyli kompleksowy program akcji na rzecz środowiska i jego ochrony.

Podjęto również uchwałę w sprawie ochrony klimatu, której następstwem było sporządzenie tzw. Protokołu z Kioto. Wypracowywanie wspólnych zaleceń było niezmiernie trudne, a zasadniczą osią sprzeczności stanowisk był konflikt Północ – Południe w odniesieniu do odpowiedniego wyważenia aspektów ekologicznych i rozwojowych, a także wielkość oraz sposób gromadzenia i alokacji środków finansowych i technicznych niezbędnych dla rozwiązywania globalnych, regionalnych i lokalnych problemów ekologicznych.

Polska poza czynnym udziałem w pracach Międzyrządowego Komitetu Przygotowawczego, wiosną 1991 r. powołała Narodowy Komitet Przygotowawczy pod przewodnictwem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa. W pracach tego Komitetu aktywnie uczestniczyło Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Komitet Narodowy przygotował raport o ochronie środowiska w Polsce, który został przesłany do Sekretariatu Konferencji.

Johannesburg 2002 r.

W 2002 r. od 26 sierpnia do 4 września ONZ zorganizowała w Johannesburgu w RPA kolejny Szczyt Ziemi na temat zrównoważonego rozwoju. Było to największe wydarzenie na forum ONZ. Świadczy o tym nie tylko obecność ponad 60 tysięcy delegatów państw, przedstawicieli organizacji międzynarodowych i pozarządowych, mediów itp., ale również przybycie ponad 100 szefów państw i rządów, wraz z przedstawicielami wysokiego szczebla rządowego. Polskiej delegacji przewodniczył prezydent RP Aleksander Kwaśniewski, który w swoim przemówieniu omówił zagrożenia dla ludzkości i uznał za konieczne podjęcie zdecydowanych przeciwdziałań na wszystkich szczeblach: globalnym, regionalnym i lokalnym. Wskazał na pozytywne doświadczenia naszego kraju polegające na konwersji długów zagranicznych na inwestycje ekologiczne (ekokonwersja). Ekokonwersja została zarekomendowana jako instrument ekonomiczny mający potencjalnie bardzo duże znaczenie w finansowaniu inwestycji ekologicznych i restrukturyzacji zadłużenia zagranicznego wielu państw świata, w tym przede wszystkim krajów rozwijających się. Najważniejsze zapisy negocjacji w Johannesburgu to:

• do 2015 roku zmniejszona ma zostać o 50% liczba osób żyjących poniżej granicy ubóstwa, czyli za dolara lub mniej dziennie (wg danych ONZ dotyczyło to wówczas ok. miliarda ludzi, ogromnej większości w krajach rozwijających się);

do 2015 roku planuje się zmniejszenie o połowę liczby osób bez dostępu do wody pitnej o odpowiedniej jakości i urządzeń sanitarnych (dotyczyło to głównie krajów rozwijających się);

• do 2020 roku deklaruje się znaczące poprawienie standardu życia co najmniej 100 milionów mieszkańców obecnie istniejących slumsów;

• do 2005 roku mają zostać opracowane zintegrowane planygospodarki wodnej w układzie zlewniowym;

• do 2010 roku należy doprowadzić do znacznego osłabienia tempa wymierania rzadkich odmian fauny i fl ory;

• do 2015 roku mają zostać odnowione w morzach i oceanach zasoby ryb, obecnie znacznie przetrzebione na skutek nadmiernych połowów;

• do 2020 roku deklaruje się zaprzestanie, wytwarzanie i stosowanie środków chemicznych w sposób szkodliwy dla ludzi i środowiska.

(Więcej szczegółów na ten temat patrz AURA 11/2002 str. 4, 5 i 10).

W czerwcu 2002 pytaliśmy Stanisława Żelichowskiego, ministra środowiska, jakie osiągnięcia Polska zaprezentowała w Johannesburgu. Minister Żelichowski mówił: „Już w 1991 roku zgodnie z uchwaloną polityką ekologiczną opracowaliśmy m.in.:

• strategię ochrony żywych zasobów przyrody,

• kompleksowy program poprawy gospodarki leśnej,

• strategię ochrony wód przed zanieczyszczeniem i program racjonalizacji zużycia wody,

• program państwowego monitoringu środowiska oraz program ograniczenia szkodliwego oddziaływania motoryzacji na środowisko,

• zasady pozyskiwania surowców, a zwłaszcza programy wydobycia złóż siarki, cynku i ołowiu,

• koncepcję zagospodarowania turystycznego i ochrony górskich parków narodowych i krajobrazowych.

Warto podkreślić akty prawne:

zapis w Konstytucji RP – w art. 5 Polska „zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju”; „Druga polityka ekologiczna Państwa”; „Polska 2025 – Długookresowa strategia trwałego i zrównoważonego rozwoju” oraz ustawa z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska. „Polska 2025” jest dokumentem dużej wagi politycznej. Po raz pierwszy w Polsce zagadnienia trwałego i zrównoważonego rozwoju zdefiniowano zgodnie z ustaleniami Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro i nadano im odpowiednią rangę w strategii rozwoju państwa.

Mając charakter nadrzędny nad wszelkimi dokumentami planistycznymi i programami sektorowymi Strategia powinna zapewnić implementację zasad zrównoważonego rozwoju we wszystkich dziedzinach życia społeczno-gospodarczego naszego kraju. Do Strategii odwołują się już niemal wszystkie dokumenty rządowe o charakterze programowym, powstałe po jej przyjęciu”.

Słowa te, że dokument ma charakter nadrzędny, niestety nie mają pokrycia w faktach. Nowa strategia rozwoju kraju „Polska 2030” nie wspomina o tym opracowaniu. W zapomnienie poszła również Agenda 21, nikt już o niej nie pamięta.

Warto podkreślić, że w ramach przygotowania do spotkania w Johannesburgu zorganizowano kilka krajowych konferencji oraz ogólnokrajowych konkursów młodzieżowych i dziecięcych dotyczących Agendy 21.

Rio de Janeiro 2012 r.

Tegoroczny Szczyt Ziemi nawiązuje swą skrótową nazwą do międzynarodowego spotkania sprzed 20 lat, również w Brazylii. W obradach wzięło udział około 50 tysięcy uczestników, wśród nich przedstawiciele rządów przeszło 120 państw. Zgłaszano wiele projektów i postulatów, które nie przybrały formy odpowiednich zobowiązań. Dotyczyły one podstawowych problemów związanych ze zrównoważonym rozwojem, udzielenia pomocy krajom biednym, zaopatrzenia ludzkości w podstawowe surowce i żywność.

Ekologiczne organizacje pozarządowe były rozczarowane brakiem konkretnych zobowiązań. Oficjalne delegacje państwowe uważały, „że spotkanie w Rio to kolejny istotny krok w dobrym kierunku”. Polskiej delegacji przewodniczył Marcin Korolec minister środowiska, który również z optymizmem oceniał spotkanie.

Według ministra Korolca Rio+20 to sukces na miarę czasów, w których żyjemy. Uzgodniono, że będziemy dalej dążyć do wytyczenia celów zrównoważonego rozwoju. To kluczowe zadanie, gdyż niedługo będzie nas dziewięć miliardów na świecie i jeśli nie chcemy wojen o surowce, wodę i energię, musimy kształtować porządek globalny i nauczyć się rozsądnie gospodarować, aby starczyło ich dla wszystkich.

A trzeba zdać sobie sprawę, że skala wyzwań, z jakimi się spotykamy, jest dużo większa niż środki, które chcemy przeznaczyć na ich rozwiązanie. Podczas obrad minister Korolec przedstawił polski projekt GreenEvo, polegający na współpracy i udzielaniu pomocy innym krajom w upowszechnieniu naszych technologii dotyczących wykorzystania odnawialnych źródeł energii oraz zaprezentował kandydaturę Warszawy na siedzibę Green Climate Fund (Zielonego Funduszu Klimatycznego).

Edward GARŚCIA