AURA 8/2019 – Artykuł wstępny
Krzemionki Opatowskie na liście światowego
dziedzictwa UNESCO
W dniach 1-10 lipca tego roku w Baku odbyła się 43. sesja Komitetu Światowego Dziedzictwa UNESCO. Podczas sesji na listę światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego wpisano kolejny obiekt z naszego kraju – jest to Krzemieniowski region prehistorycznego górnictwa krzemienia pasiastego. Komitet UNESCO docenił to wyjątkowe dziedzictwo archeologiczne, które jako jedno z niewielu w Europie zachowało ślady prehistorycznej aktywności człowieka.
–To jest wielki impuls rozwojowy. Krzemionki Opatowskie będą znane w całej Polsce. Nie wszyscy wiedzieliśmy, że mamy w kraju coś tak unikatowego jak Krzemionki Opatowskie – miejsce ukazujące historyczne górnictwo – powiedział wicepremier, minister kultury i dziedzictwa narodowego prof. Piotr Gliński podczas konferencji podsumowującej ponad 20-letnie starania o wpis obiektu na listę UNESCO.
Krzemionki leżą między wsiami Sudół i Magonie w gminie Bodzechów, w pow. ostrowieckim (woj. świętokrzyskie). To największe w Europie pola górnicze z pod-
ziemnymi chodnikami, szybami wydobywczymi i wentylacyjnymi. Kopalnie eksploatowano w latach 3000 – 1600 p.n.e. Wydobywany tu szary krzemień pasiasty jest skałą, z której wyrabiano na miejscu m.in. siekierki, dłuta. Według naukowców, wytworzono tu kilkadziesiąt milionów kamiennych narzędzi. Dzięki specjalnym technikom wydobycia nastąpił ogromny rozwój – prawdopodobnie wydobycie i produkcja narzędzi z krzemienia to pierwszy rodzaj rzemiosła, w którym cały proces odbywał się w jednym miejscu.
Starania o wpis obiektu na listę UNESCO trwały ponad 20 lat, ale już w 1945 r.
kopalnia została wpisana na listę zabytków, a rok później rozszerzony o 382 ha rezerwat wpisano do rejestru zabytków archeologicznych.
W Baku Komitet UNESCO podjął decyzję w sprawie Puszczy Białowieskiej, która nie została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa w Zagrożeniu. Komitet zadecydował, że możliwe jest usuwanie drzew zagrażających bezpieczeństwu wzdłuż określonych dróg i szlaków (w odległości 50 m po obu stronach), a w strefie czynnej ochrony dopuszczalne jest prowadzenie cięć w celu przebudowy drzewostanów i aktywnej ochrony cennych siedlisk. Komitet UNESCO domaga się jednak odwołania aneksu z marca 2016 r. do obowiązującego planu urządzenia lasu dla Nadleśnictwa Białowieża – obecnie trwają prace nad nowym aneksem. Do lutego 2020 r. Polska i Białoruś są zobowiązane przedłożyć do Centrum UNESCO zaktualizowany wspólny raport o stanie ochrony Puszczy.
Z Europy, oprócz Krzemionek, status światowego dziedzictwa otrzymał też rejon górniczy na granicy niemiecko-czeskiej uznany za unikatowy górski krajobraz kulturowy – kopalnie srebra były tam czynne od XII wieku, a miejsce to miało duże znaczenie dla rozwoju kolejnych górniczych regionów w Europie. Na listę wpisano też średniowieczny system zarządzania wodą w Augsburgu (Bawaria). Miasto to ma wodociąg z 1548 r., a w kolejnych wiekach budowano tu fontanny miejskie, zbiorniki i wieże wodne, dzięki czemu powstał unikatowy system zasilania w wodę, uważany za najstarszy w Europie.
Spoza Europy na listę UNESCO wpisano m.in. Pagan – dawną stolicę Birmy (ponad 3,5 tys. buddyjskich stup, świątyń i klasztorów na obszarze o długości 13 km i szerokości 8 km) oraz słynne „różowe miasto” Dźajpur w Indiach. Miasto (stolica Radżastanu) zbudowane w 1727 r., słynie ze swych różowych domów; jest przykładem wzorcowego planowania urbanistycznego i architektonicznego. Ulice, uważane za najpiękniejsze z indyjskich miast, przecinają się pod kątem prostym, a główne arterie mają aż 32 m szerokości.
Na listę wpisano też pozostałości archeologiczne Liangzhu w Hangzhou w prowincji Zhejiang w Chinach, liczące co najmniej 5300 lat. Ruiny Liangzhu zajmują ponad 14 km2 i uważane są za przykład wczesnej miejskiej cywilizacji z rozwiniętą uprawą ryżu. Przetrwały ruiny miasta z pałacem i świątynią, tamy i miejsca grzebalne. Według archeologów neolityczna kultura rozwijała się tam przez tysiąc lat. Liangzhu słynie z obfitości rytualnych i wyrobów z nefrytu, cenionego w cywilizacji chińskiej.
Lista UNESCO wzbogaciła się też o dwie grupy 49 ziemnych kurhanów w prefekturze Osaka w zachodniej Japonii z IV-V wieku. Do tego zespołu należy mauzoleum cesarza Nintoku, panującego w IV w.; ma ono 486 metrów długości i jest uważane za największy kopiec grzebalny na świecie.
Elżbieta Koniuszy
