CZTERDZIEŚCI LAT
Tyle lat minęło od ukazania się pierwszego numeru AURY. Narodziny nie były łatwe, bo lata 70. ubiegłego wieku to szczytowy okres rozwoju kraju, w którym dominowały hasła urbanizacja i industrializacja. Władze miały ambicje przeobrażenia Polski w kraj przemysłowy, liczący się w świecie. Rozbudowywano i budowano nowe miasta: Tychy i Nową Hutę. Powstawały nowe kopalnie węgla, zakłady hutnicze, chemiczne i elektrownie.
Pod Krakowem wyrósł kombinat metalurgiczny, przewyższający pod względem mocy produkcyjnej wszystkie przedwojenne huty. Do gardzieli wielkich pieców trzeba było co roku sprowadzić kilkanaście milionów ton rudy. Działania te nie były obojętne dla przyrody, zwłaszcza że technicy nie mając dostępu do nowych technologii powielali stare rozwiązania. Ochronę środowiska odkładano na późniejsze lata. Początkowo przyjmowano to ze spokojem, wszak żyło jeszcze pokolenie, które pamiętało stagnację, kryzys i bezrobocie. Gdzie dymiące kominy oznaczały pracę i lepsze życie. Ale podkrakowski moloch wyrzucał w powietrze 100 tys. ton pyłu i 70 tys. dwutlenku siarki rocznie. Podobnie czyniła to niedaleka Elektrownia Skawina, nie licząc tysięcy domowych palenisk Krakowa, opalanych węglem. Tak działo się we wszystkich rejonach, w których wybudowano zakłady przemysłowe. Jeśli nawet zainstalowano w nich urządzenia odpylające, to z reguły były one mało skuteczne, a o instalacjach do odsiarczania spalin wówczas nawet nie myślano.
Korzystnymi działaniami, które warto odnotować, był rozwój ciepłownictwa zapoczątkowany w Warszawie, Nowej Hucie, Gdańsku, gdyż w tej dziedzinie, w ogrzewaniu miast, wyprzedzamy nadal Niemcy, Austrię, Wielką Brytanię czy Francję.
Z biegiem lat obserwowano jednak narastające spustoszenia w przyrodzie mimo pięknych tradycji naszych konserwatorów przyrody. Raport Sekretarza Generalnego ONZ w 1969 r. U Thanta na temat zagrożenia naszej planety wpłynął na nasilenie i poszerzenie ochrony środowiska.
Obok istniejącego już Komitetu Ochrony Przyrody i Jej Zasobów Polskiej Akademii Nauk utworzono w 1970 r. przy Prezydium PAN specjalny Komitet Człowiek i Środowisko. W 1970 r. powołany został Polski Komitet Ochrony Środowiska Człowieka, któremu przewodniczył wiceprezes Rady Ministrów, a dwa lata później utworzono Ministerstwo Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska.
Powstanie w Krakowie pisma poświęconego ochronie środowiska było elementem rodzącego się szerszego spojrzenia na dalszy rozwój kraju. Tu było aktywne środowisko naukowe, m.in. prof. Władysław Szafer, długoletni przewodniczący Państwowej Rady Ochrony Przyrody, które kontynuowało na Uniwersytecie Jagiellońskim badania związane z ochroną przyrody. Na AGH prof. Walery Goetel, rektor tej uczelni, który w latach 60. zorganizował i prowadził otwarte seminarium na temat racjonalnego wykorzystania przyrody i jej zasobów. Był prekursorem zrównoważonego rozwoju i twórcą naukowej dyscypliny sozologii.
Środowisko to, wraz z działaczami Naczelnej Organizacji Technicznej m.in. inż. Jackiem Wawrykiewiczem, mgr Krystyną Bonenberg, którzy podjęli się roli organizatora, doprowadziło po dwuletniej dyskusji i poparciu krakowskiej władzy politycznej, Zarządu Głównego NOT, ministerstwa nauki, szkolnictwa wyższego i techniki do uzyskania zgody KC PZPR na utworzenie redakcji miesięcznika AURA, wchodzącego w skład Wydawnictwa Czasopism Technicznych (obecnie SIGMA-NOT). Na jego redaktora naczelnego powołano prof. Tadeusza Wojtaszka, rektora Akademii Rolniczej w Krakowie, a w skład zespołu redakcyjnego m.in. Władysława Bieronia i Jerzego Domańskiego. Przyjęto popularno-naukową formułę pisma, skupiając się na tematyce związanej z ochroną wód, racjonalnym wykorzystaniem zasobów, ochroną powietrza i gleb, zagospodarowaniem odpadów i ochroną przed hałasem.
Zaproszono do współpracy liczących się wówczas autorów, do których należeli m. in. profesorowie Włodzimierz Michajłow, Tadeusz Wilgat, Aleksander Tuszko, Julian Aleksandrowicz, Stefan Myczkowski, Stefan Kozłowski. Od pierwszych numerów ukazywano zły stan środowiska i kierunki jego naprawy. Już w styczniowym numerze AURY w 1973 pisaliśmy, że na Śląsku są przekraczane wszystkie normy dotyczące jakości powietrza atmosferycznego. Takie krytyczne informacje ukazywały się tylko w niskonakładowych czasopismach i AURA była poszukiwana przez ludzi interesujących się ochroną środowiska.
W latach 70. wystąpiło duże zainteresowanie sprawami ochrony środowiska, podejmowano wiele specjalistycznych badań, zwłaszcza ujemnego wpływu człowieka na środowisko. Badania te systematycznie publikowaliśmy na łamach AURY. Rzecz w tym, że tworzone na ich podstawie programy naprawcze nie znajdowały odzwierciedlenia w planach finansowych.
W tym okresie wzrosła świadomość ekologiczna społeczeństwa, która zaowocowała w latach 80. protestami przeciw dotychczasowej polityce władz i zamykaniem uciążliwych zakładów, czego przykładem było unieruchomienie Huty Aluminium w Skawinie.
Przemiany społeczno-polityczne, jakie nastąpiły w latach 90., wpłynęły na normalizację relacji między produkcją a środowiskiem. Podjęto modernizację zakładów przemysłowych, budowę urządzeń ochronnych i oczyszczalni ścieków. W wyniku tych prac radykalnie obniżono emisję pyłów, dwutlenku siarki, tlenku azotu, dwutlenku węgla oraz zmniejszono ilość odprowadzanych ścieków.
Niezależnie od bieżących numerów Redakcja wydawała numery specjalne, np. w wersji polsko-angielskiej z okazji Światowego Sympozjum Dziedzictwa Kultury (1991 r.) i Kongresu Międzynarodowej Rady Łowiectwa i Ochrony Zwierzyny (1993 r.) oraz kilka numerów w wersji polsko-niemieckiej poświęconych współpracy obu krajów w zakresie ochrony środowiska na terenach przygranicznych.
Za działania edukacyjne, podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa i pracę na rzecz ochrony środowiska Redakcja otrzymała wiele gratulacji, wyróżnień i nagród, m.in. odznaczenia państwowe od Prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego: krzyż kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Krystyna Bonenberg, Józef Kozak, a komandorski Edward Garścia; od Prezydenta miasta Krakowa prof. Jacka Majchrowskiego odznakę Honoris Gratia wszyscy członkowie Kolegium Redakcyjnego.
Z przykrością i żalem odnotować należy, że odeszli od nas niezmiernie zasłużeni dla przyrody profesorowie Bolesław Smyk, Stanisław Wróbel, Janusz Bogdanowski .
Edward GARŚCIA
