Porządkowanie gospodarki odpadami komunalnymi

Obecną akcję porządkowania gospodarki śmieciowej powinniśmy rozpocząć co najmniej 20 lat temu. Uniknięto by wiele kłopotów, na które natrafi ono dzisiaj.

Nie można się dziwić firmom, które uczestniczyły w odbiorze odpadów od mieszkańców, jeśli teraz wypadną z gry, albo biznesmenom, którzy wybudowali sortownię i nie wiedzą, w jakich warunkach będą dalej pracować. Wiedeńczycy odwiedzający Kraków stale przestrzegali, że przedsiębiorcy, którzy żywiołowo podejmują się wywozu śmieci, a jest ich w niektórych miastach nawet więcej niż sto, nie będą sojusznikami w dążeniu do ograniczania powstawania odpadów. Będą zainteresowani odwrotnym działaniem, aby odpadów było jak najwięcej.

Obecnie gminy przejmują odpowiedzialność za gospodarkę i powinny systematycznie dążyć do ograniczania ich powstawania, segregowania, recyklingu, kompostowania i wykorzystania w postaci paliwa do produkcji energii cieplnej i elektrycznej. Odpowiednie rozwiązania powinny być podstawą do racjonalnej gospodarki odpadami z korzyścią dla ludzi i środowiska.

Teraz przedmiotem dyskusji i sporów jest sposób wyznaczenia opłat za odbieranie odpadów. Trudno się dziwić, bo proponowane opłaty nie odzwierciedlają rzeczywistych kosztów i nie zachęcają do proekologicznych działań.

Sprawa nie jest prosta, ale próbowałem ją rozwiązać u siebie na wzór jednego z miasteczek szwajcarskich. Zauważyłem bowiem, że tam przed garażami domków jednorodzinnych stoją foliowe worki. Pytałem, do czego służą. Odpowiedziano mi, że właściciele domków kupują w tamtejszym MPO worki i napełnione wystawiają do odbioru w ustalonych terminach.

Zwróciłem się więc do krakowskiego MPO, że chciałbym płacić za odbiór odpadów stosownie do ich ilości, tak jak to robię w odniesieniu do zużycia wody, gazu i energii elektrycznej. Poradzono mi, że mogę kupować worki z nadrukiem MPO, które będą odbierane co drugi tydzień w dniach opróżniania kubłów. I tak zrobiłem, a ponieważ z części organicznych robiłem kompost, makulaturę, słoiki i butelki po wodzie mineralnej wyrzucałem do dostępnych w sąsiedztwie „dzwonów”, na cały rok wystarczyło mi w zupełności 8 worków. Ale taki sposób pozbywania się odpadów po kilku latach się skończył, bo w MPO oświadczono mi, że worki mogę kupować dodatkowo obok zawartej umowy na wywóz śmieci wyrzucanych do własnego kubła. Musiałem się podporządkować i obok kubła otrzymuję żółty worek na metal, szkło i papier.

Zamiast 80 zł rocznie, opłaty wzrosły do 12×40 zł i znikła motywacja do unikania powstawania odpadów i ich lepszej segregacji. Odpady spożywcze lądują często do kubła, a nie do kompostownika, bo kubeł i tak nigdy nie jest zapełniony (dwuosobowa rodzina nie produkuje dużo śmieci).

Mam nadzieję, że po pewnym czasie opłaty będą korygowane i będą odpowiadać rzeczywistym kosztom zagospodarowania odpadów.

Dużym ułatwieniem dla gmin może być upowszechniony recykling w obrocie handlowym. W wielu krajach kaucja za opakowania i butelki ułatwia taką gospodarkę.

Podam znamienny przykład. Pytam mojego bratanka, który w ramach wymiany studentów wyjechał do Hanoweru, jakie zwyczaje go zaskoczyły. Mówi: za wodę mineralną płacę 20 eurocentów, ale za butelkę plastikową, taką jakie są u nas, muszę zapłacić 1 euro kaucji. Wtrącam, że to chyba będziesz zabierać z Polski kilka butelek aby uzyskać kilka euro. Niestety nie, bo butelki są opatrzone kodem kreskowym; ale przy tak wysokiej kaucji nie ma, tak jak u nas, porzuconych butelek.

Porządkowanie gospodarki odpadami, poza budową kilku spalarni, nie wymaga dużych pieniędzy. Ale wymaga naszego wysiłku i świadomości obywatelskiej.

Przytaczałem kiedyś (AURA 6/1996) słowa Karola Modzelewskiego, że „państwo to wspólnota obywateli. Stosunek obywateli do instytucji, do sądów, do prokuratury, to stosunek do państwa”. Pojęcie to oczywiście rozszerzamy, że wspólnota obywateli to również nasz stosunek do otaczającej nas przyrody.

Niestety w postrzeganiu państwa tkwimy jeszcze w ukształtowanej podczas zaborów tradycji. Jeszcze dla wielu państwo to organizm obcy, a dobra państwowe – jeśli nie strzeżone – to niczyje. Można z nich korzystać, przywłaszczać sobie. Rzecz tylko w tym, aby nie dać się przyłapać.

Czy można się dziwić nadal występującym patologiom społecznym? Bezmyślnemu wypalaniu traw. Od lat ponawiane są apele o zaniechanie tego procederu. O jego szkodliwości zaczęliśmy pisać co najmniej 30 lat temu. Zwracaliśmy przede wszystkim uwagę na ekologiczny aspekt tej czynności, niszczenie niezbędnych dla gleby organizmów żywych. I cóż z tego?

Jak Polska długa i szeroka, wypalanie traw, kończące się często tragicznie, powtarza się co roku. Rzeki, potoki, zarośla zamienione są na śmietniki. Bo to łatwiejszy sposób na pozbycie się odpadów niż ich gromadzenie i odwożenie.

Spalanie nocą niebezpiecznych odpadów, dziurawe szamba redukujące częstotliwość ich opróżniania, to dalsze przykłady troski wyłącznie o własny interes.

Trudno się dziwić ludziom na dole, borykającym się często z ciężkimi warunkami życia. Wszak obserwują, co się dzieje na górze. Że afera goni aferę, a aferzyści chodzą bezkarni. Że nieważne są normy etyczne, jeśli nie nadano im formy przepisów. Że głoszone są hasła: co nie zakazane, to dozwolone.

W naszym życiu społecznym nie pokazuje się działań propaństwowych. Nie angażuje się społeczeństwa do działań na rzecz przyrody. A przecież dobrobyt i ochrona środowiska u naszych zachodnich sąsiadów opiera się przede wszystkim na wspólnym działaniu obywateli, na ich poczuciu obowiązku względem państwa, na równym traktowaniu interesu jednostki z interesem całego społeczeństwa. Takiego nurtu wychowawczego, jakie przeszły zachodnie demokracje, u nas jeszcze nie ma. Zasada – państwo to wspólnota obywateli – powinna być częściej przypominana.

Edward GARŚCIA