AURA 10/2013 – artykuł wstępny
Inne spojrzenie na rolnictwo
Wzrasta liczba ludności na naszym globie. Jest już nas więcej niż 7 miliardów, a przecież w 1500 roku było na świecie tylko 500 milionów ludzi. Kolejny miliard przybędzie w 2025 roku. Trzeba ich wszystkich wyżywić, ubrać i ogrzać. Obserwujemy masowe przemieszczanie się ludności wiejskiej do rozbudowujących się miast. Aglomeracje miejskie liczą po kilka, a nawet po kilkanaście milionów mieszkańców. Trzeba im dostarczyć świeżej i zdrowej żywności.
Takie wyzwania stają dzisiaj przed rolnictwem. Ale nie tylko potrzebna jest żywność. Energetyka upomina się o biomasę, a rolnictwo przede wszystkim chce wody, której często brakuje. Pisałem kiedyś (AURA 10/2003), że nie ziemia, ale woda rodzi plony.
Dzisiaj rolnictwo w naszym kraju ma sprzyjające warunki, zwłaszcza że jego wyniki eksportowe są imponujące. Ale nie zawsze tak było, co warto przypomnieć z okazji 60-lecia krakowskiej uczelni rolniczej.
Przed wojną Polska była krajem typowo rolniczym o dużej przewadze ludności wiejskiej i dużym niewykorzystanym potencjale produkcyjnym. Na wsiach panowała niestety bieda.
Po wojnie priorytetem była odbudowa zniszczonej infrastruktury i uprzemysłowienie kraju. Rolnictwo traktowano po macoszemu, bo z góry było wiadomo, że ma się rozwijać według radzieckich wzorów, co spotykało się z biernym oporem.
Polska miała ambicję dołączyć do krajów uprzemysłowionych, rozwijała górnictwo, hutnictwo, przemysł chemiczny, maszynowy i stoczniowy. Co dziesięć lat podwajała moce energetyki, aby zaopatrzyć wszystkich w energię elektryczną. Robiła w tym duże postępy, jeszcze w latach osiemdziesiątych, pod względem wydobycia węgla kamiennego zajmowała w świecie czwarte miejsce, węgla brunatnego szóste, a w produkcji stali siódme.
Dzisiaj w produkcji stali (8 mln ton rocznie wobec 102 mln ton Japonii czy 40 mln ton Niemiec) jesteśmy kopciuszkiem i nawet na budowę wiatraków musimy ją importować.
W trakcie budowy zakładów przemysłowych zapomniano jednak o ochronie środowiska. Instalowane urządzenia ochronne były mało skuteczne i nie chroniły przyrody. Przykładem może być Kraków, w którym postawiono kombinat metalurgiczny o prawie pięciokrotnie większej produkcji niż wszystkie huty przed 1939 rokiem. Emisja pyłów i substancji gazowych z krakowskiego kombinatu i w pobliżu zbudowanej Elektrowni Skawina – wynosząca łącznie 170 tys. ton pyłów i 200 tys. ton SO2 rocznie niszcząco oddziaływała na zabytki Krakowa, Puszczę Niepołomicką i uprawy rolne.
Dlatego w pierwszej połowie lat siedemdziesiątych z inicjatywy prof. Tadeusza Wojtaszka – wówczas rektora Akademii Rolniczej, podjęto na szeroką skalę badanie oddziaływania kombinatu na otoczenie. Badaniem wpływów na losy Puszczy Niepołomickiej kierował prof. Stefan Myczkowski, na uprawy zbożowe prof. Eugeniusz Ralski, na uprawy warzywne i sady – prof. Zbigniew Pindel, badaniem zawartości metali ciężkich w uprawach warzywnych prof. Eugeniusz Goerlach, wpływu na korozję krakowskich zabytków prof. Bolesław Smyk. Badania te przyczyniły się do rozpoznania możliwości upraw rolnych i pozwoliły na wyciągnięcie konkretnych wniosków. Oto kilka z nich: „Zwieńczeniem wszystkich badań była ocena przydatności upraw rolnych do spożycia. Dokonano tego pod kątem akumulacji metali ciężkich w roślinach uprawnych, a zwłaszcza Pb, Cd, Zn, Cu, Fe oraz wymogów higienicznych i wartości odżywczych płodów rolnych. W analizie metali szczególną uwagę zwrócono na wysoką toksyczność ołowiu, decydującą o stopniu skażenia upraw.”
„Należy z upraw na terenie projektowanej strefy ochronnej wykluczyć: owoce jagodowe (porzeczki, agrest, itp.) z uwagi na zmienione cechy organoleptyczne (silnie przylegający pył do powierzchni owoców) oraz na niską zawartość kwasu
L-askorbinowego: szczególnie dotyczy to rejonu Pleszowa i Ruszczy, warzywa kapustne (kapusta biała, włoska, czerwona, kalafiory, kalarepa, brukselka) ze względu na niską zawartość kwasu L-askorbinowego oraz zmienione cechy organoleptyczne (zmiany gnilne, uszkodzenia oraz szkodniki) w rejonie Pleszowa i Ruszczy”.
Tak duże zaangażowanie prof. Tadeusza Wojtaszka w ochronę środowiska było argumentem dla powierzenia mu funkcji redaktora naczelnego tworzonego w 1972 roku miesięcznika AURA, którą to funkcję pełnił do 1978 roku.
Nie były to czasy łatwe, zwłaszcza dla jego działań, które z ogromną pasją poświęcił rozbudowie uczelni, o czym mówi na stronie 18. prof. Włodzimierz Sady, obecny rektor Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie.
O mentalności niektórych polityków w tamtych czasach mogą świadczyć zwierzenia Profesora (byliśmy bowiem w przyjacielskich relacjach): „Na prośbę o wsparcie w pozyskaniu środków na rozbudowę uczelni, bo robiły przecież to i AGH, i Politechnika, usłyszałem w odpowiedzi: – Krochmalem socjalizmu nie zbudujemy”.
Dopiero w drugiej połowie lat 70. zapaliło się zielone światło dla rolnictwa. Uchwała VII Zjazdu PZPR w 1976 roku postawiła na intensyfikację w rolnictwie, a I sekretarz KC Edward Gierek zapewnił, że przeznaczy się na ten cel w ciągu pięciu lat 500 mld złotych i 300 tysięcy ciągników. Uchwałę tę odnotowaliśmy w AURZE (nr 11/1976), gdyż wskazywano w niej na organiczne powiązania rolnictwa z ochroną środowiska.
O rozwoju AURY, czterdziestoletniej działalności redakcji, zapoczątkowanej przez Profesora, pisaliśmy w kilku numerach w bieżącym roku. Wspominaliśmy o jego działalności, a po jego przedwczesnej śmierci (AURA 4/1990) pisaliśmy, że: „pasją jego życia była nauka i działanie na rzecz racjonalnego rozwoju rolnictwa. Wielką pracowitością doszedł do najwyższych zaszczytów. Nie zrobił kariery majątkowej, żył bowiem ze swoją rodziną bardzo skromnie. Szlachetność nie pozwalała Mu na czerpanie osobistych, materialnych korzyści. Szkoda, ze niespodziewana śmierć zabrała tak szlachetnego Człowieka, naszego Orędownika i serdecznego Przyjaciela”.
Edward GARŚCIA
