AURA 11/2013 – Artykuł wstępny
Europa chce być liderem
W ochronie klimatu Europa chce być i powinna być liderem, ale kraje zrzeszone w Unii Europejskiej różnie się na to zapatrują. Są takie, których poziom cywilizacyjny i stan gospodarki skłaniają do przyjęcia takiej roli, ale są również takie, które nie chcą brać na siebie dodatkowych ciężarów, jeśli nie garną się do tego wszyscy, a zwłaszcza tak potężne państwa, jak USA, Chiny czy Brazylia. Jeśli przyjmiemy do wiadomości, że zmiany klimatyczne powodują gazy cieplarniane, których emisja jest dziełem człowieka, to w ochronę klimatu powinni się zaangażować przede wszystkim sprawcy tych zmian. Wiemy, że wszystko się zaczęło od spalania węgla i późniejszej rewolucji przemysłowej.
Najlepiej prześledzić to na przykładzie historii Anglii. Już w 1273 r. wydano zakaz używania węgla w Londynie. W 1306 r.
król Edward I wydał dekret, nakazujący zaprzestanie używania węgla wszystkim poza kowalami i powrócenie do dawniej stosowanego paliwa. Rok później powołano specjalną komisję do śledzenia tych, którzy palą węglem, i karania ich wysokimi grzywnami, do zburzenia palenisk włącznie. W 1661 r. sytuacja była tak zła, że skłoniła Johna Evelyna, założyciela Towarzystwa Królewskiego, do wystąpienia do króla Karola II. Pisał on: „Mieszkańcy nie wdychają tu nic poza nieczystą gęstą mgłą, pełną sadzowatego i brudnego oparu, co wystawia ich na tysiączne niedogodności, niszczy płuca i rozprzęga wszelkie funkcje cielesne: katary, astmy, kaszle i gruźlica szaleją w tym biednym mieście bardziej niż w całej reszcie świata.”
Ale węgiel był napędem uprzemysłowienia Anglii i jej niezmiernie dynamicznego rozwoju gospodarczego. Uprzemysłowienie kraju, koncentracja produkcji na stosunkowo niewielkim obszarze i używanie coraz większej ilości węgla powodowały ogromne przekształcenia w przyrodzie. Tak doszło „do tragedii wieku uprzemysłowienia, tragedii, którą przeżywamy do dziś – pisze w „Historii Anglików” Paul Johnson. Bardzo krytycznie ocenia on ówczesne elity, a zwłaszcza ekonomistów. – Z końcem XVII wieku moralność została zastąpiona własnością, która stała się fundamentem angielskiego społeczeństwa.”
Ale na tym fundamencie nastąpił niebywały rozwój gospodarczy. W XIX wieku Anglię uważano za „fabrykę świata”. W latach 1850 wydobywano tu dwie trzecie światowej produkcji węgla kamiennego, połowę produkcji żelaza, ponad połowę stali, 50% produkcji tkanin bawełnianych i wyrobów metalowych oraz wytwarzano niemal wszystkie maszyny. Anglia była największym mocarstwem gospodarczym świata.
W drugiej połowie XIX wieku zaczął się zmierzch potęgi Anglii, zaczęto rozwijać przemysł w Niemczech i innych krajach europejskich.
Dewastacja przyrody i ujemne oddziaływanie na zdrowie nadal postępowały, czego przykładem może być londyński smog w 1952 roku i zanieczyszczenie powietrza w Zagłębiu Ruhry. Dlatego Europa powinna się poczuwać do obowiązku ratowania klimatu, który teraz w wyniku globalnego uprzemysłowienia i spalania co roku wielu miliardów ton węgla, ropy i metrów sześciennych gazu ziemnego, jest poważnie zagrożony. Zawartość CO2 w atmosferze powiększyła się z 280 do poziomu 400 ppm.
Z okazji międzynarodowej konferencji ONZ poświęconej zmianom klimatycznym, której gospodarzem jest Polska, drukujemy artykuły opisujące działania poświęcone tym zagadnieniom. Przede wszystkim zaplanowane zamierzenia Niemiec, które można nazwać rewolucją energetyczną. Realizowany zakres prac jest tak ogromny, że Peter Altmaier – federalny minister środowiska przyrównał je do prac związanych z odbudową Niemiec po II wojnie światowej.
Najpierw chciałem wyrazić radość ekologów, którzy w zwycięstwie Angeli Merkel w ostatnich wyborach parlamentarnych widzą trwałą kontynuację działań związanych z ochroną klimatu. Angela Merkel – obecnie kanclerz Niemiec – była w latach 1994–1998 ministrem środowiska. Pisała (AURA nr 4/1996) o porządkowaniu systemu energetycznego, polegającym na wyeliminowaniu z eksploatacji dymiących elektrowni i zapoczątkowaniu pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych. I chociaż z wykształcenia jest fizykiem, powołała wysokiej rangi komisję (przewodniczył jej prof. Klaus Töpfer) dla zbadania możliwości zastąpienia elektrowni atomowych innymi źródłami energii. Po pozytywnej odpowiedzi Komisji nie zawahała się i podjęła decyzję przekształcenia systemu energetycznego Niemiec. Wytyczone cele są tak śmiałe i szokujące, że nam wydają się niemożliwe do osiągnięcia.
Przedstawiamy je we wspomnianych artykułach, ale generalnie sprowadzają się do:
– ograniczenia emisji CO2 do 2050 roku o 80%,
– obniżenia zużycia energii na ogrzewanie budynków o 80%,
– udziału energii odnawialnej w produkcji energii pierwotnej do 80%,
– obniżenia zużycia energii pierwotnej w stosunku do 2008 roku o 50%.
Polska, według ministra środowiska Marcina Korolca (zob. str. 4), w działaniach na rzecz ochrony środowiska wypada dobrze, czego przykładem jest m.in. wywiązanie się z ustaleń Protokołu z Kioto i obniżenie emisji gazów cieplarnianych o ok. 30%.
Patrząc jednak na działanie naszego zachodniego sąsiada, trzeba stwierdzić, że prace w tej dziedzinie idą wolno i nie spełniają oczekiwań. Eksploatujemy stare niskosprawne elektrownie węglowe, w żółwim tempie rozwijamy energetykę odnawialną i zbyt ociężale zabieramy się do pozyskiwania gazu łupkowego.
Godne podkreślenia są dynamicznie rozwijane, dzięki Narodowemu i Wojewódzkim Funduszom Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, prace związane z oszczędnym ogrzewaniem domów i obiektów publicznych.
Ale ochrona klimatu wymaga znacznie większego zaangażowania społeczeństwa.
Edward GARŚCIA
PS. Za pomoc w uzyskaniu artykułów specjalistów niemieckich serdecznie dziękujemy Panu Doktorowi Wernerowi Köhlerowi, konsulowi generalnemu Republiki Federalnej Niemiec w Krakowie.
